Zihinsel engelli çocukların eğitim ve rehabilitasyonu 4 aşamada değerlendirilir.

* Ailenin bilgilendirilmesi
* İletişim becerileri
* Konuşma ve dil gelişimi
* Dil öğrenmeZihinsel Engelli – Zeka Özürlü Çocukların Eğitimi ve Rehabilitasyonu
1- Ailenin bilgilendirilmesi
Zihinsel yönden oldukça yetersizlik gösteren çocuklar, zihinsel gelişimleri herhangi bir sebeple engellenmiş olan çocuklardır. Bu çocuklar kendi hizmetlerini görme, kendilerini tehlikelerden koruma, sosyal uyum sağlama, ekonomik bağımsızlığını alma, temel alışkanlıkları doğal olarak öğrenme gibi yönlerden gelişmeleri yaşıtlarından geri olan çocuklardır. Bu çocukların özel eğitime gereksinimleri vardır, bedensel gelişimleri de zihinsel gelişimleri yaşıtlarına oranla daha geç gelişir, geç yürür, geç konuşur, tuvalet kontrolünü daha geç kazanabilirler. Bu tür çocuklar için ülkemizde eğitim kurumları çalışmalarına başlamıştır.

Amaç : Çocuğunuza eğitim verirken amacınız ona bağımsızlığını kazandırmak , kendi kendisine yeterli olmasını, temel gereksinimlerini (yemek yeme, giyinme, tuvalet, temizlik gibi) karşılamasını ve sosyal yönden uyumlu olmasını öğretmek olacaktır.

Çocuğunuza eğitim verirken amacınız ona bağımsızlığını kazandırmak , kendi kendisine yeterli olmasını, temel gereksinimlerini (yemek yeme, giyinme, tuvalet, temizlik gibi) karşılamasını ve sosyal yönden uyumlu olmasını öğretmek olacaktır. Aile bireyleri için bilgiler:
Aile bireyleri olarak zihinsel yetersizliği olan çocukların eğitiminde dikkat etmeniz gereken noktalar şunlardır:

* Herşeyden önce çocuğunuzu kabul edin, onu olduğu gibi kabul etmeniz yapacağınız çalışmalarda size en büyük yardımcıdır.
* Anne-baba olarak birbirinizi suçlamayın, suçlu da aramayın.
* Çocuğun her türlü gelişimi için gereken ilgi ve şevkati ona sürekli gösterin.
* Onu aileye verilmiş bir ceza olarak görmeyin, çocuğunuzu suçlamayın.
* Çocuğunuzdan utanmayın, onun sokağa çıkmasına, oyun oynamasına, arkadaşlıklar kurmasına yardımcı olun (pek çok aile çocuklarının sevilmeyeceğini, hor görülüp alay edileceğini düşünerek onun sokağa çıkmasını engellerler. Sabırla yardım etmeniz çocuğunuzun kendisini diğer çocuklarla aynı hissetmesini sağlayacağı gibi, çevresinde aranır bir kişi bile yapabilecektir).
* Çocuğunuzun toplum tarafından kabul edilmesi bir yönüyle dış görünüşüyle de ilgilidir. Özellikle el, saç, yüz, beden giysi temizliğine dikkat edin. Unutmayın ki eli yüzü pis , kötü giyimli bir çocuk normal de olsa toplum tarafından kolay kolay kabul edilmez.
* Çocuğunuzu aşırı derecede korumayın. Onun bütün hizmet ve isteklerini hemen yapmayın ve başkasının yapmasına da izin vermeyin. Yapabileceği etkinlikleri yapmasını sabırla bekleyin, yapmasını sağlayın. Basit işleri öğrenmesi için imkanlardan yararlanın.
* Çocuğunuza acıyarak yaklaşmayın. Acımadan doğan sevgi ve yardım, onun öğrenmesine engel olacaktır.
* Çocuğunuzu beceriksiz bulmayın,”sen yapamazsın beceremezsin” gibi sözlerle atılımını engellemeyin. Sabırla yapmasını bekleyin. Onu beceriksiz bulmanız ve engellemeniz kendine güvenini kaybetmesine neden olur.
* Çocuğa bakmak sadece yeme, içme, giyme, barınma gibi temel ihtiyaçları karşılamak değildir. Sosyal, duygusal, kültürel gereksinimlerinin de karşılanması gerektiğini unutmayın.
* Çocuğunuzdan varolandan daha fazlasını beklemeyin. Zihinsel engeli (yetersizliği) nedeni ile yeteneklerinin sınırlı, yaşıtlarından geri olduğunu unutmayın. Yapamayacağı şeyleri ondan istemeyin.
* Çocuğunuzu başkaları ile kıyaslamayın. Başkaları ile karşılaştırmak, çocuğun gelişiminde oldukça olumsuz etkisi olan bir davranıştır. Çocuğunuzu kardeşlerinde veya diğer yaşıtlarından farklı görmeyin. Ancak unutmayın ki diğer çocuklarınızı yetiştirirken yaptığınız davranışları bu çocuğunuzda daha uzun süreli ve daha yoğun sabırla uygulamak zorundasınız. Eğitimde en önemli nokta, acelesiz,sabırlı, tekrardan bıkmaz, güler yüzlü, sevecen olmaktır.
* Çocuğunuzu eğitirken övme, beğenme, sevme gibi ihtiyaçları olduğunu da unutmayın
* Öğrenilecek herşeyin tekrarlar ile alışkanlık haline getirilmesini, açık, kolay ve anlaşılacak şekilde verilmesine dikkat edin. Basit komutlar verin.

Tüm bunların yanında şunlara da dikkat ediniz :

* Eğitim ve öğretime erken başlamak çok önemlidir.
* Öğreteceğiniz şeyin veya işin tamamını birden öğretmeyin, parça parça tekrarlar ile öğretmeye çalışın. Örneğin : Sabah temizliği için önce el yıkamayı, sonra diş fırçalamayı, sonrada saç taramayı öğretin.
* Çocuğunuza öğrettiklerinizi sık sık tekrarlayın. Öğrenmediğini görünce ısrar etmeyin, ancak vazgeçmeyin. Aradan zaman geçtikten sonra sabırla aynı işlemleri yapmaya ve yaptırmaya çalışın.

Ailenin dikkat etmesi gereken şeyler
A. Konuşma durumu ile ilgili çalışmalar:

* Konuşmalarda işarete yer vermeyiniz.
* Çocuğunuzun uydurduğu kelimeleri kullanmayın. Doğrusunu öğretmeye çalışın.
* Çocuğunuzun yakınındaki ve en çok kullanılan eşyaların adını doğru söylemesini öğretin.
* Kelimelerin söylenişindeki hataları, çocuğu telaşa düşürmeden ve tedirgin etmeden düzeltmeye çalışın. Kelimeleri düzgün söylemeye başlayınca onu sözle ödüllendirin “aferin” gibi.
* Tren, otomobil, hayvan vs. sesleri tanıtın.
* Sevdiği veya sevebileceği hikaye ve masalları onun anlayacağı dille anlatıp, onun dil gelişimine yardımcı olun.
* Konuşmaları anladığı zamanlar ona cesaret verip, onu sözle ödüllendirin.
* Konuşma taklit yoluyla öğrenildiği için onunla düzgün konuşun.
* Konuşmanın kazandırılmasında en çok gereken ve kullanılan kelime ve konuşma kalıplarının kullanılmasına dikkat edin, ve bunları kullanması için ortam hazırlayın.

B. Sayı kavramını geliştirme çalışmaları :

* Öncelikle söylenileni anlama ve yapma gibi alışkanlıklar kazandırılmalıdır. Örneğin: Kalemi bana ver, paltomu al gibi
* Daha sonraki çalışmaları da “Bu kadar ver” emri ile ileri bir aşamaya geçin. Çocuğunuz gösterilen miktarda eşyayı örneğin (kalemi) seçebilir ve isteneni yapabilme durumuna gelebilmelidir.
* Bu çalışmalar 1 (bir) sayı kavramının kazandırılması ile başlamalı, bu kazandırıldıktan sonra 2(iki)’ye geçilmelidir.
* Sayı ile birlikte renk kavramının verilmesi, çocuğun aynı zamanda renkleri de ayırt edebilmesine yardımcı olur “iki tane kırmızı düğme ver” diyerek sayı kavramı çalışmalarında da renklerden yararlanabilirsiniz.
* Ara sıra rakamla 1 (bir) üzerinde çalışmanın arkasından, 2 (iki) tane isteyerek dikkatinin gelişmesini sağlayın.
* 2 (iki) ‘yi kavradıktan sonra bir yere bir veya iki tane nesne koyarak “bu kadar ver” sözü ile hareket ve sayı kavramlarını geliştirme çalışmalarını sürdürün.

C. Renk kavramını geliştirme çalışmaları

* İlk olarak doğrudan doğruya kırmızı renk kavramını verin.
* Çeşitli kırmızı renkteki eşyaları göstererek kırmızı kavramını tekrar edin.
* “Kırmızı kalemi ver”, “kırmızı düğmeyi al” gibi emirlerle karışık renklerin arasından kırmızı olanı seçmesini öğretin.
* Doğrudan doğruya mavi renk kavramını verin. Kırmızı renkte izlenen yolu takip edin.
* Her iki rengi de öğrendiğinde, “mavi kalemi masaya koy”, “kırmızı düğmeyi bana ver” gibi emirlerle mavi ve kırmızıyı beraber çalıştırmaya başlayın.
* Kırmızı ve mavi kağıtlarla kesip yapıştırma ve el-işi alıştırmaları yaptırın; kırmızı ve mavi kalemlerle boyatın, çeşitli yaşantılarla kırmızı ve mavi renklere dikkatini yöneltin.
* Çeşitli nesnelerden (kalem,düğme,iplik gibi) aynı renk olanlarını eşlemesini isteyin.

D. Resimler üzerinde konuşma çalışmaları

* Renkli resimler üzerinde “bu resimde neler var?” diyerek çocuğu gördüklerini söylemeye teşvik edin.
* Resim üzerindeki eşya, hayvan vs göstererek adlandırmasını isteyin.
* Zamanla eşya, hayvan vs’nin ayrıntılarına girin.
* Resimler üzerinde ne var ? sorusu ile serbest konuşmasına izin ve fırsat verin.
* Resimlerde sık sık rastlanan nesneleri çeşitli kartonlara yapıştırarak bir çalışma defteri oluşturun.
* Bu defter üzerinde konuşmaları sürdürün.

E. Evdeki eşyaların tanıtılması çalışmaları

* Eşyanın adı üzerinde durarak bilmediği veya öğrenmediği eşyaları aralıklı olarak sorun.
* Birden fazla eşyanın adını aynı anda öğretmekten kaçının.
* Öğrendiği eşya adları ile basit emirleri yerine getirmesini sağlayın. Örneğin “sandalyenin üzerine otur” gibi.

F -El ve beden hareketleri çalışmaları.

* Ucu sivri olmayan küçük kağıt makası ile kesme işlemini çalıştırın, alıştırmalar yaptırın.
* Hamur veya çamur ile çalışın. Bir süre sonra hamur veya çamurun bir parçası ile iki eli (avuç içi) arasında yuvarlak yapmasını öğretin. Yapabileceği başka şekillerle çalışmasını sağlayın, kendi dilediği gibi şekiller yapmasına izin verin.
* Gazete kağıt parçalarından avuç içinde top yapmasını ve oynamasını sağlayın. 4- Kağıt mendil vs şeyleri katlamasını öğretin.
* Delikli boncukları kullanarak onları ipe (ayakkabı bağı kullanılabilir) dizmesini isteyin. Zamanla sizin belli bir sırayla dizdiğiniz boncukları aynı sırayla onun da dizmesini isteyin.
* Kalemle önceleri gelişigüzel karalama, sonrada belirli şekilleri çizebilmesi için alıştırmalar yaptırın. Bu şekillerin şu sırayı izlemesine dikkat edin; daire, kare, üçgen. 7- Çocuk kağıt kesmeyi öğrendikten sonra belirli şekilleri, resimleri kağıttan kesip çıkarmasını isteyin.
* Kesilen resimlerin veya şekillerin yapıştırılması çalıştırmaları yaptırın.

G. Sosyal gelişim çalışmaları

* Çocuğu arkadaş edinebileceği yerlere götürün ve arkadaşlık kurup oynamasına yardımcı olun.
* Onu çarşı, pazar gibi toplu yerlere götürerek dış çevre ile ilişki kurmasını sağlayın.
* Çalışmalarınızda sabırlı, acelesiz, tekrardan bıkmadan, güler yüzlü, sevecen bir davranışı benimseyin. Ona güven verin, bazı etkinlikleri başaracağına inanın ve bunu ona da belli edin.
* Yapılacak çalışmaların günlük programlar düzenlenerek yapılması, çocuk yönünden oldukça yararlıdır. Günün her saatinde günlük yaşantılardan da yararlanın. Örneğin her sabah uyandıktan sonra çocuğa temizlik, yemek yeme vs. alışkanlıkları kazandırmada örneklerle çalışma imkanı verin.
* Evinizdeki düzeninize uygun olarak çocuğunuza ayıracağınız zamanlar onun, hemen olmasa da zamanla göstereceği gelişmeleri gördükçe boşa gitmediğini anlayacağınız zamanlardır. Sonuca ulaşmakta acele etmeyiniz, sabırlı olmak zorunda olduğunuzu düşünerek, çocuğu özellikle döverek cezalandırmak yoluna gitmeyiniz. Yukarıda birçok kez denildiği gibi güler yüz, sabır, sevecenlik, hoşgörü çocuğun olumlu yönde gelişmesini sağlayacak, zamanla bu gelişmeleri gördükçe sizde mutlu olacaksınız.