Zihinsel Engelli (Zeka Özürlü) Çocuklarda Konuşma ve Dil Gelişimi

İnsan olmanın en önemli değerlerinden biri de başkalarıyla iletişim sağlama becerisidir. Konuşma becerisi kendiliğinden gelişmez. O öyle bir beceridir ki; çocuklar, birbirleriyle konuşmaya başlamadan önce konuşulanları dinlemeyi ve anlamayı öğrenirler. Dil gelişim ve konuşma becerisi diye ikiye ayrılmıştır.Dil, iletişim sağlama aracı olarak kullanılan, sesler, işaretler (semboller) ve kelimeler gibi temel birimleri olan bir sistemdir.

Konuşma ise, insanlar arasında dili kullanarak, sözlü iletişim kurma yöntemidir. Dil kullanılmadan konuşma sağlanamaz.

Her dilin, kelime, ses ve gramer yapılarının farklı olduğunu belirten kuralları vardır. Bu kuralların öğrenilmesi bebeklik döneminden itibaren başlar, yaşamın ilk yılından itibaren de belirgin olarak ortaya çıkar.

Zeka engelli çocukların dil gelişimi özellikleri
Yapılan araştırmalarda, zeka engelli olan çocukların dil gelişimi seviyelerinin, zeka yaşı seviyelerinden daha düşük olduğu bulunmuştur. Ayrıca zeka özrü olan çocukların alıcı dil seviyeleri, ifade edici dil seviyesinden daha yüksektir. Zeka engeli olan çocuklar genellikle konuşmaya yaşıtlarından geç başlar ve engellerinin şiddetine bağlı olarak yavaş ilerleme gösterirler.

Zeka engelli çocukların dil gelişimleri yapı olarak normal çocuklara benzer, fakat bu çocuklarda, normal çocukların geçtikleri dil basamaklarına ulaşmada gecikme ve bir basamakta duraklama görülebilir.

Zeka engelli çocukların zihin gelişiminde hafızalarını çalıştırmak için tekrara yer vermek gerekir. Çocuğun ilgisini işitsel uyarıcılara çekme, aktif olabileceği bir çevre düzenlemesi yapma, dramatizasyon gibi teknikleri kullanmak gerekir. Verilen kavramları ya da öğretilen sözel ifadeleri değişik şekil ve zamanlarda tekrarlamak gerekir. Ayrıca öğrenmeyi kolaylaştırmak için verilen uyarıcı materyali küçük ünitelere bölüp vermekte yarar vardır; ancak çok tekrar yapmak, çocuğun sıkılmasına ve ilgisinin dağılmasına yol açabilir.

Zeka engelli çocukların dil eğitiminde müzik öğelerinden de yararlanılabilir. Dil gelişimi için eğitim çalışmaları müzikteki öğenin (ritim, ses düzeni gibi) konuşma dilini öğrenmeye yardımcı olduğunu ortaya koymuştur.

Zeka engelli çocukların dil eğitimlerinde dikkat edilecek noktalar :

* Çocuğun gelişim seviyesini tanımak ve uygun eğitim yaşantıları düzenlemek.
* Verilecek olan dil eğitimi programının, diğer gelişim (özellikle zeka gelişimi) alanlarıyla bağdaştırmak.
* Eğitim yaşantılarının çoğunun yakın çevresiyle ilişkili olmasına dikkat etmek.
* Eğitimde çocuğun günlük yaşamda kullanabileceği bilgi ve kavramlara yer vermek.
* Eğitim yaşantılarını çocuğun aktif olabileceği ve kendini ifade edebileceği nitelikte hazırlamak önemlidir.

Eğitim programının uygulanmasında ;

* Çocuğun ilgisini çekmek.
* Sabırlı ve toleranslı olmak.
* Model olmak.
* Uygun ödüller kullanmak.
* Tekrara yer vermek
* Çevresel uyarıcıları kontrol etmek.
* Dikkat kontrolünü sağlamak.
* Uygulamada çocuğun aktif katılımını sağlamak.
* Eğitimci ve çocuk arasında iyi bir iletişim-etkileşim kurulmasına önem vermek, önemlidir.

Dil eğitiminde aile eğitimi
Zeka özürlü çocukların eğitiminde aile ile işbirliği yapmak gerekir. Öncelikle ailenin gerçeği görmesine, çocuğun durumunu kabullenmesine ve onun neler yapıp neler yapamayacağını öğrenmesine yardımcı olmalıdır. Çocuğun eğitimine aile de katılmalıdır. Eğitimci uyguladığı programa paralel olarak aileye de eğitim vermeli ve bu eğitimi çocuğa uygulamalarını istemelidir. Ailenin eğitime olan katılımı çeşitli yollar kullanılarak denetlenmeli, uygulamada hatalar varsa olumlu bir yaklaşım kullanılarak düzeltilmelidir. Aile ve eğitimci arasında karşılıklı güvene dayalı yoğun, sıcak bir iletişimin doğması çocuğun eğitiminde önemli bir yer tutar.

Kullanılan materyalin özellikleri
Zeka özürlü çocukların dil eğitiminde kullanılan materyalde, görsel ve işitsel uyarıcılara daha fazla yer vermek uygun olur. Eğitim yaşantılarının dramatizasyon içinde verilmesi çocuğun daha çok ilgisini çekebilir. Dramatizasyon için kuklalar, minyatür ev, eşyalar, giysiler, minyatür hayvan modelleri vs..kullanılabilir. Her bir yüzüne resim yapıştırılmış küpler, ses çıkaran oyuncaklar, oyuncak müzik aletleri, sopaya dizilebilen renkli halkalar, renkli bloklar vb. materyaller zeka özürlü çocukların ilgisini çeker.

Dilin kazanılması

* Konuşma öncesi dönem
a. Refleksif dönem : 0 -1 ay

b. Gığıldama (Cooing) 2 – 3 ay: (v, o, a gibi ünlü) 3 – 4 ay: h, k, g gibi yumuşak damak ve gırtlak sesi

c. Mırıldanma (Babbling) : 4 – 6 ay ( b, m, p v.b. dudak sesleri çıkar)

d. Mırıldanmanın tekrarı : 6 -10 ay (me-ma-me-ma)

e. Ses-kelimeler (Vocables) : 11-14 aylar (acele mırıltılardır)

* . Konuşma dönemi
a. Tek kelime dönemi : meme, baba, dede, baybay, anne gibi tek kelimelerdir.

b. Birbirini izleyen tek kelimeli cümlecikler : 18 – 21 ay

c. İki kelimeli cümlecikler : İsim ve fiillerden oluşur. d. Üç ve daha fazla kelimeli cümleler : 3. yaşında 4 kelimeli cümleler başlar.

e. 4. yaşında dilin gramatik yapısını öğrenir.

Dil gelişimi 6. Ay
o Tonlamaları ayırt edebilir.
o İsmine karşılık verir.
o İnsan seslerine reaksiyon gösterir.
o Dostça ve kızgın tonlamalara uygun karşılık verir.
12. Ay
o Bir veya daha fazla kelimeyi anlamıyla kullanır.
o Basit ifadeleri anlar.
o Çevresindeki sesleri çıkarmaya çalışır.
o Konuşmanın sosyal değerinin farkındadır.
13. Ay
o Yaklaşık 5 ile 20 kelimelik kapasitesi vardır.
o Duygularını kendi ifadeleri ile anlatır.
o Basit komutları yerine getirebilir.
24. Ay
o Çevresindeki çok kullanılan nesnelerin isimlerini bilir.
o Basit cümleler kurabilir.
o 150 – 300 kelime arası kapasitesi vardır.
o Akıcılık genellikle zayıftır.
o Sesin tonlaması iyi kontrol edilemez.
o İki zamiri doğru olarak kullanabilir.
o “Bana gözlerini, burnunu, ağzını göster” gibi komutlara karşılık verebilir.
36. Ay (3 yaş)
o Bazı çoğulları ve geçmiş zamanı kullanabilir.
o Vücudun parçalarını bilir.
o Üç kelimelik cümleyi kolayca söyler.
o Kelime haznesi 900 – 1000 kelime arasındadır.
o Çevresi ve hareketleriyle ilgili basit soruları anlar.
o İsmini ve yaşını söyleyebilir.
o Anlamış olsa dahi bütün sorulara cevap vermeyebilir.
48. Ay (4 yaş)
o Tanınan hayvanların ismini bilir.
o Resimli kitap ve dergilerdeki kolay isimleri bilir.
o Bir veya daha fazla renk bilir.
o Dört heceli kelimeleri tekrar edebilir.
o “Üstünde” ve ” altında” kavramlarını anlar.
o Genellikle ” Neden?” ile başlayan çok soru sorar.
60. Ay (5 yaş)
o Birçok sıfat ve zarf olarak tanımlayıcı kelime kullanabilir.
o Belli zıtlıkları bilir (büyük – küçük, sert – yumuşak, ağır – hafif)
o Dört veya daha fazla sayı kavramı vardır.
o Ona kadar sayabilir.
o Dokuz kelime uzunluğundaki cümleleri tekrar edebilir.
o Üç emiri yerine getirebilir.
o Bozuk paraları ve bunların değerlerini bilir.
o Yaşını bilir.
o Sabah, öğleden sonra, gece, gündüz, sonra, yarın, dün, bugün gibi basit zaman kavramlarını bilir.
o Uzun cümleler söyleyebilmelidir.
o Konuşması gramer bakımından doğru olmalıdır.